ارگونومی چیست، چه مزایایی دارد و چرا باید به آن اهمیت دهیم؟

ممکن است شما نیز در محل کارتان یا هنگام خواندن مطلبی درباره راحتی در محل کار، با واژه ارگونومی مواجه شده باشید. شاید تنها مفهمومی که در این باره در ذهنتان متصور شده، صندلی‌های استانداردی برای نشستن است. اما ارگونومی یا علم ارگونومیک بسیار وسیع‌تر از صندلی راحت و استاندارد در محل کار است. تا پایان این مطلب با ما همراه باشید تا پس از پاسخ کامل به سوال ارگونومی چیست و ذکر تاریخچه آن، شما را با مزایای آن نیز آشنا کنیم.

ارگونومی چیست؟

بسیاری از صاحب‌نظران در تعریف ساده ارگونومی، از عبارت‌هایی مانند علمی برای ساده کردن و راحتی کارها استفاده می‌کنند. در واقع این مفهوم در تلاش است تا با ساده کردن استفاده انسان از ابزارهای کار و ایجاد رابطه درست بین انسان و وظیفه‌ای که انجام می‌دهد، کارایی او را به بالاترین حد ممکن برساند.

در توضیح ارگونومی چیست باید بگوییم این واژه که ریشه یونانی دارد، از دو بخش تشکیل می‌شود. بخش اول آن یعنی «ارگو» حاوی مفهوم کار و قسمت دومش یعنی «نومی» بیان‌کننده قوانین است.

با توجه به ترجمه تحت ‌الفظی این واژه نیز به عبارتی با معنی زیر می‌رسیم: علم فهم رابطه بین انسان و کار یا هر چیزی که با او در ارتباط است، بر پایه قوانینی که بهره‌وری را با استفاده از راحتی بالا ببرد.

راحتی می‌تواند تعابیر مختلفی داشته باشد که تنها یکی از آن‌ها راحتی جسمی و فیزیکی است. ارگونومی شامل تمام مفاهیم راحتی می‌شود، چه آن‌هایی که در طرز نشستن یا حالت فیزیکی بدن تاثیر دارند چه مواردی که بر راحتی ذهنی هنگام انجام یک کار موثر هستند.

منظور از بهره‌وری نیز بالا رفتن سرعت انجام کارها در نتیجه تمام شدن حجم زیادی از کار در برهه زمانی واحد است. بالا رفتن سرعت در ارگونومی باید به‌نحوی باشد که صرف کمترین انرژی ممکن را نیز به‌خود اختصاص دهد.

تاریخچه به‌وجود آمدن ارگونومی

کریس آدامز یکی از کارشناسان ارگونومی ادعا دارد که در طول زندگی و بدون آموزش‌های خاصی از سنین کم متوجه شده‌ است که کارها را به بهترین نحو ممکن و در سریع‌ترین زمان انجام دهد.

بعدها که با علم ارگونومی آشنا می‌شود به این نتیجه می‌رسد که او همواره به‌صورت ناخودآگاه از این قانون پیروی کرده است.

براساس گفته‌های این فرد می‌توانیم به قدمت بالای ارگونومی در زندگی کاری انسان‌ها اشاره کنیم. در واقع از زمانی که بشر تلاش کرد دنیای اطراف را برای راحتی و بالابردن کارایی خود به‌خدمت بگیرد، مفهوم ارگونومی نیز شکل گرفت.

بعدها یونانیان در قرن ۵ پیش از میلاد با توضیحات و قوانینی درباره چیدمان محل کار و ابزارهای مورد استفاده، مفهوم ارگونومی چیست را به‌صورت تعریفی علمی درآوردند. اما شروع تحقیقات و مطالعه این حوزه در قالب یک علم، با انقلاب صنعتی شروع شد.

بعد از این دوره و به‌ویژه وقایع پس از جنگ جهانی دوم خطاهایی که کارفرماها در محل کار مرتکب شده بودند، سبب شد تا فاجعه‌های استفاده از فناوری بدون رعایت اصول راحتی و ایمنی (ارگونومی) جان هزاران انسان بی‌گناه را بگیرد.

پس از اتفاق‌هایی مانند حادثه چرنوبیل، نشت گاز متیلو سوسیانات در هند و غیره کارفرماها دریافتند که رعایت اصول ارگونومی در طراحی محل کار، تا حد زیادی از تلفات فیزیکی و جانی کارکنان جلوگیری خواهد کرد.

چرا باید به ارگونومی اهمیت دهیم؟

اهمیت ارگونومی را باید در مزایایی که این علم به‌همراه دارد جستجو کنیم. به‌طور کلی مزیت‌هایی که در هدف ارگونومی نهفته‌اند عبارتند از:

• افزایش بهره‌وری محصولات و کارایی کارمندان
• افزایش سطح مشارکت‌های کارکنان در انجام کارها
• کم شدن تعداد تقاضای مرخصی از سوی کارکنان
• تضمین سلامت جسمی کارکنان و کاهش هزینه درمان
• افزایش ایمنی فضای کار
• ایجاد فضای راحت و لذت‌بخش برای کارکنان

در طراحی فضایی که براساس اصول ارگونومی طراحی شده است، سه مورد آخر فهرست بالا از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند که توضیح بیشتر آن‌ها به‌شرح زیر است:

۱. کاهش هزینه‌های درمانی

هر یک از ما ساعات زیادی از شبانه‌روز را در محل کارمان سپری می‌کنیم. این فضا به‌نسبت نوع هر شغلی متفاوت است. اما نکته مشترکی که درباره همه آن‌ها وجود دارد، آسیب‌هایی است که در اثر نشستن یا ایستادن در مدت زمان طولانی گریبان‌گیرمان خواهد شد.

هر یک از ما به‌عنوان کارکنان یک بخش خاص، پس از ابتلا به دردهای آزاردهنده ستون فقرات، مفصل و سایر موارد مشابه، هزینه‌ زیادی را صرف درمان خواهیم کرد. گاهی حتی سقف این مبلغ به‌حدی بالا می‌رود که شامل تمام عایدی ماهانه یا حتی سالانه خواهد شد.

به‌همین سبب یکی از چندین هدف ارگونومی، کاهش هزینه‌های درمان با ایجاد فضایی سالم و راحت است. ارگونومی این هدف را با طراحی صندلی‌ها و سایر لوازم در دسترس کارکنان و ارائه راه‌حل‌هایی مانند عادات درست نشستن یا ورزش کردن محقق خواهد کرد.

۲. به‌وجود آوردن فضایی امن

اهمیت ارگونومی را همچنین می‌توانیم در به‌وجود آوردن فضایی امن برای کار کردن در بهترین حالت ممکن و با بیشترین بهره‌وری مشاهده کنیم. آسیب‌های جسمی و حتی روحی که در بخش قبل به آن‌ها پرداختیم، تنها موجب اتلاف هزینه بیشتر برای درمان نمی‌شوند.

در مواردی که آسیب‌های فیزیکی و روحی کار در فضایی غیراستاندارد بسیار حاد باشند، حتی ممکن است نتایجی مانند ازکارافتادگی را به‌همراه بیاورند.

پس برای جلوگیری از این رویداد بهتر است طراحی محل کار و برنامه استفاده از ابزارها به‌شکلی باشد که آسیب‌های احتمالی را تا حد ممکن کاهش دهد.

۳. به‌وجود آوردن فضایی راحت برای هر فرد

آناتومی و ساختار بدن همه ما یکسان نیست. برخی از انسان‌ها قدی بلند با دست‌ها و پاهای کشیده دارند و گروهی ممکن است بالا تنه کشیده تر داشته باشند و غیره. به‌همین علت طراحی مبلمان و ابزاری که قابلیت تغییر سایز ندارند از طراحی ارگونومی برخوردار نیستند.

از زاویه‌ای دیگر اهمیت ارگونومی در این است که محل کار را شخصی‌سازی کند و آن را طبق فرم بدن هر فرد یا حتی عادات او طراحی کند. به‌طور نمونه خرید صندلی‌هایی که قابلیت کاهش یا افزایش ارتفاع را دارند، نمونه کوچکی از رعایت این علم در طراحی فضای کار است.

ارگونومی چگونه کار می‌کند؟

در تعریف ارگونومی چیست به ارائه تعاریفی که به روشن شدن این مفهوم کمک می‌کردند پرداختیم، اما سوال اصلی نحوه کارکرد آن است. در واقع این علم از رشته‌های مختلفی تشکیل شده است که همه با هم در یک راستا تلاش می‌کنند.

شاخه‌های ارگونومی از قرار زیر هستند:

• آنتروپومتری یعنی علم شناخت و اندازه‌گیری بخش‌های مختلف بدن انسان
• بیومکانیک یا علم زیست مکانیک با هدف مطالعه حرکت انسان‌ها یا جانوران براساس روش‌های مکانیک
• فیزیک محیطی یا مطالعه عامل‌های خارجی مانند نور، صدا و غیره بر رفتار انسان
• روانشناسی کاربردی یا حل مشکلات دنیا با کمک اصول روانشناختی
• روانشناسی اجتماعی یا تمرکز بر شناخت رفتارهای انسان، متاثر از بازخوردهای اجتماع و افراد اطرافش

سخن نهایی

ارگونومی علمی است که با استفاده از سایر شاخه‌های علوم انسانی و تجربی، بر بهترین کارایی و راحتی فرد تاکید دارد. ما در این مطلب پس از تعریف ارگونومی چیست، دلایل اهمیت و نحوه کارکرد آن را نیز شرح دادیم.