سیرکولاسیون چیست و چرا در معماری اهمیت دارد؟

منصفانه نگاه کنیم معماری زیبا می‌تواند نگاه‌ها و توجه‌ها را به‌خود جلب کند اما زمانی هم که نتواند پاسخگوی عملکردهای مورد نیاز کاربران باشد، اهمیت خود را از دست خواهد داد. به‌همین دلیل سیرکولاسیون در معماری اهمیت پیدا می‌کند. اما سیرکولاسیون چیست ؟

سیرکولاسیون تعیین‌کننده نحوه تعامل مردم با ساختمان‌های مختلف است و بدون آن سکونت کاربران در انواع فضاها با مشکل مواجه خواهد شد. برای این‌که با این مفهوم و کارکرد و اهمیت سیرکولاسیون در ساختمان آشنا شوید، تا انتها همراه ما باشید.

سیرکولاسیون در معماری به چه معنا است؟

معنای این واژه گردش است و زمانی که این کلمه در معماری مورد استفاده قرار می‌گیرد، به چگونگی حرکت کاربران در ساختمان اشاره می‌کند.

هدف اصلی استفاده از سیرکولاسیون در معماری، تعیین رفتار و مسیرهای کاربران در ساختمانی است که معمار طراحی می‌کند. معماران برای رسیدن به بهترین گردش، چیدمان‌های مختلف و مزایای آن را بررسی می‌کنند تا به طرحی برسند که بیشترین تطابق را با نیازهای کاربران دارد.

سیرکولاسیون تضمین می‌کند که طرح معماری ساختمان با کاربر آن تناسب دارد و در آن گردش افراد روان است. پلان طراحی شده با بهره‌مندی از سیرکولاسیون مناسب، به کاربران فضا اجازه می‌دهد تا راه خود را بدون مانع پیدا کنند.

سیرکولاسیون در معماری به‌طور مستقیم بر سهولت حرکت یا ازدحام در یک ساختمان تاثیر می‌گذارد. این اثرگذاری از نقطه ورودی ساختمان شروع می‌شود و تا اتاق‌ها و دیگر فضاها ادامه پیدا می‌کند.

استفاده درست از سیرکولاسیون می‌تواند نحوه تعامل مردم، رفت و آمد بازدیدکنندگان و عبور و مرور مردم از داخل یا اطراف ساختمان را تسهیل ببخشد.

چرا سیرکولاسیون در معماری اهمیت دارد؟

اهمیت سیرکولاسیون اداری گردش یکی از کلیدی‌ترین اجزای طراحی معماری است. زیرا با کمک آن معمار می‌تواند تصویری از اتفاق‌هایی که از ابتدا تا انتها در یک ساختمان رخ می‌دهند، به نمایش بگذارد.

بهینه‌سازی سیرکولاسیون می‌تواند برای همه کاربران یک ساختمان از جمله عابران، ساکنان، بازدیدکنندگان، کارمندان و عموم مردم مفید باشد. استفاده صحیح از این مفهوم نه ‌تنها می‌تواند معماری درون ساختمان‌ها را هدفمند کند، بلکه می‌تواند در شکل‌گیری بافت شهری نیز اثرگذار باشد.

انواع سیرکولاسیون در معماری

سیرکولاسیون انواع مختلفی دارد که بسته به نوع فضا، می‌تواند ترسیم‌کننده شکل‌های مختلفی از ارتباط در داخل ساختمان‌ها باشد. انواع آن را می‌توانیم بر اساس جهت حرکت، کاربرد، فرم فیزیکی، فرکانس یا زمان تقسیم‌بندی کنیم.

جهت حرکت

جهت حرکت عمومی‌ترین شیوه استفاده از سیرکولاسیون در ساختمان‌ها است. این نوع از سیرکولاسیون جهت عمومی حرکت افراد را در هر طبقه و از یک طبقه به طبقه دیگر نشان می‌دهد. سیرکولاسیون افقی و سیرکولاسیون عمودی که در ادامه توضیح می‌دهیم، در تعیین این نوع گردش نقش دارند.

• افقی

گردش افقی نحوه حرکت افراد از یک فضا به فضای دیگر را در یک طبقه معلوم می‌کند. شکل‌دهنده این گردش راهروها، مسیرهای دسترسی، ورودی‌ها و خروجی‌هایی است که برای عبور و مرور در یک ساختمان مورد استفاده کاربران قرار می‌گیرند.

سیرکولاسیون افقی می‌تواند تحت تاثیر اشیایی مانند ستون‌ها، مبلمان، درختان و سطوح شیب‌داری قرار بگیرد که در ساختمان وجود دارند.

مبلمان یکی از تاثیرگذارترین المان‌هایی است که در این نوع از سیرکولاسیون نقش دارد. به‌همین علت بیشتر طراحان در زمان طراحی ساختمان، مبلمان مناسب را نیز برای آن طراحی می‌کنند.

• عمودی

نوع دیگر سیرکولاسیون در معماری، سیرکولاسیون عمودی است. این نوع از گردش نشان می‌دهد که افراد چگونه در طبقات و سطوح مختلف یک ساختمان جابه‌جا می‌شوند. دستگاه پله‌ها، رمپ‌ها، پله‌های برقی و آسانسورها به شکل‌گیری این نوع کمک می‌کنند.

طراحان در زمان طراحی دستگاهای مکانیکی مانند آسانسور و پله برقی، ظرفیت و سرعت را در نظر می‌گیرند. در طراحی دستگاه‌های غیرمکانیکی مانند پله‌ها و رمپ‌ها نیز به فاصله و خستگی توجه می‌کنند.

کاربرد

سیرکولاسیون براساس کاربری آن کمک می‌کند تا با جدا کردن بخش‌های خصوصی و عمومی ساختمان، سلسله مراتب دسترسی درستی برای کاربران و بازدید کنندگان شکل بگیرد.

به ‌این ترتیب عموم مردم از کاربران خصوصی ساختمان تمایز پیدا می‌کنند. این نوع از سیرکولاسیون در معماری نیز خود در دو دسته عمومی و خصوصی زیر قابل تعریف است.

• عمومی

سیرکولاسیون عمومی شامل فضاهایی است که بیشتر در دسترس عموم افراد قرار می‌گیرند و کاربری خصوصی ندارند. فضاهای پذیرایی مانند لابی‌ها، حیاط‌ها و آتریوم‌ها در این دسته قرار می‌گیرند. در طراحی این فضاها اهمیت دارد تا در ذهن مخاطب تصویر خوب و قوی از ساختمان شکل گیرد.

• خصوصی

سیرکولاسیون خصوصی با کمک مسیرها و راهروها، فضاهایی را می‌سازد که دسترسی به آن‌ها سخت‌تر است. این کار کمک می‌کند تا این فضاها در دسترس عموم افراد قرار نگیرند و بتوانند محرمیت خود را حفظ کنند.

اتاق‌های خصوصی و فضاهای خدماتی و پشتیبانی بخش‌هایی از ساختمان هستند که در این دسته قرار می‌گیرند.

سیرکولاسیون خصوصی به تفکیک افرادی می‌پردازد که می‌توانند وارد فضاهای خاص تعیین شده شوند. این فضاها می‌توانند با کمک علائمی دسترسی مجاز را تنها برای افراد خاص مانند کارکنان مشخص کنند.

شکل

فرم و عملکرد دو اجزای مهم طراحی هر بنا هستند. از بین این دو فرم می‌توانند به‌طور قابل توجهی جریان افراد را تغییر دهد.

به ‌این ترتیب، سیرکولاسیون در معماری را می‌توان از لحاظ شکل آن نیز مورد بررسی قرار دارد که خود دو زیر شاخه سیرکولاسیون باز و بسته را در بر می‌گیرد.

• باز

سیرکولاسیون باز می‌تواند در فضاهایی مانند گالری‌ها مورد استفاده قرار بگیرد تا سیال بودن حرکت را در این فضاها به نمایش بگذارد.

مهم‌ترین هدف استفاده از این نوع گردش نشان دادن پویایی فضا، پیوسته و بدون وقفه بودن آن است. ستون‌ها از اجزایی هستند که می‌توانند ارتباط بین فضاهای مختلف را در این دسته از سیرکولاسیون تعریف کنند.

به‌طور معمول پلان‌های باز گردش آزادتری را فراهم می‌کنند که می‌تواند تعامل کاربران را در بخش‌های مختلف ساختمان بهبود ببخشد.

معماران در این نوع از پلان‌ها به ‌جای مرزکشی بخش‌های مختلف بنا با کمک دیوارهای بنایی، از مبلمان‌ها و پارتیشن‌ها استفاده می‌کنند.

باز بودن گردش، جابه‌جایی بیشتری بین مناطق مختلف ساختمان ایجاد کرده و کمک می‌کند انعطاف پذیری آن افزایش یابد.

• بسته

سیرکولاسیون بسته به طراحی پلان‌هایی اشاره دارد که راهروها و فضاهای ارتباطی آن با دیوارها محصور شده‌اند. فضاهایی که به ‌این شکل طراحی می‌شوند دسترسی مستقیمی دارند که امکان رسیدن به آن‌ها از طریق ورودی‌ها و فضاهای تقسیم وجود دارد.

استفاده از این نوع سیرکولاسیون در معماری ساختمان کمک می‌کند تا فضاهایی داشته باشیم که حریم خصوصی بیشتر در آن‌ها رعایت می‌شود. عموما این بناها تمرکز خاصی دارند که به‌ دنبال آن اهداف مشخصی را دنبال می‌کنند.

امنیت و محدود کردن دسترسی دو مزیت بزرگ برای این دسته از گردش است. مشخص‌کننده سیرکولاسیون بسته ورودی‌ها و موانعی هستند که می‌توانند کاربران را به بخش‌های خاصی از ساختمان هدایت کنند.

تکرار

میزان تکرار فرآیندها تاثیر زیادی در نشان دادن اهمیت آن‌ها دارد. این نوع از گردش با مشخص کردن مسیرهای پرتردد، مسیرهای مشترک و اضطراری، لوازم و امکانات پراستفاده یا خدماتی که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، مسیرهای فرعی و اصلی را در ساختمان مشخص می‌کند.

تکرار کمک می‌کند تا طراح با شناخت کاربران بفهمد کدام بخش از ساختمان بیشترین ترافیک تردد و استفاده را در طول روز دارد.

استفاده از این نوع از سیرکولاسیون در معماری کمک می‌کند تا طراحان طول مسیرها را در صورت لزوم افزایش یا کاهش دهند و به‌طور کلی تصمیم‌های آگاهانه‌تری در طراحی ریزفضاها بگیرند.

زمان

دیگر عامل مهم در شکل دادن به سیرکولاسیون ساختمان، زمان است. بررسی این عامل کمک می‌کند تا طراح با شناخت اتفاق‌هایی که در زمان‌های مختلف در هر بخش از ساختمان رخ می‌دهند، به طرحی برسد که در آن ترافیک زمانی رویدادها در نظر گرفته شده و مطابق با آن بهینه شده است.

به‌طور مثال در نظر گرفتن ترافیک استفاده از دستگاه آسانسور در زمان صبح و بعد از ظهر در ساختمان‌های اداری کمک می‌کند تا در تایم‌های شلوغ، در جریان بودن حرکت افراد و اتفاق‌ها را حفظ کنیم.

مزایای استفاده از سیرکولاسیون در محیط اداری

سیرکولاسیون در معماری جایگاه بسیار ارزشمندی دارد و یکی از مهم‌ترین چیزهایی است که می‌تواند تفاوت ساختمان‌های طراحی شده توسط معماران و افراد غیر متخصص را نشان دهد.

بنابراین سیرکولاسیون فضای اداری، مزایای بی‌شماری دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت هستند از:

• دسترسی به سرویس بهداشتی
• دسترسی به آشپزخانه و محیط سلف
• تفکیک فضاهای کار با فضاهای انتظار
• تعیین سلسله مراتب دسترسی
• نظم داخلی فضا
• شکل نگرفتن ازدحام در بخش‌های پرترافیک فضا

سخن نهایی

لوئیس سالیوان یکی از مشهورترین معماران تاثیرگذار جهان است که اعتقاد داشت: «فرم از عملکرد پیروی می‌کند.» زیرا ساختمان‌های ما تا زمانی که عملکرد مناسبی نداشته باشند، نمی‌توانند برای مدت زیادی کاربران را راضی نگه دارند.

ساختمان‌های زیبایی که عملکرد در آن‌ها در نظر گرفته نشده، ممکن است به ‌دلیل زیبایی‌شان برای مدت کوتاهی بازدیدکنندگان موقت را جذب خود کنند اما فضای ایده‌آلی برای کاربران دائمی آن نخواهند بود. به‌همین علت در نظر گرفتن سیرکولاسیون در معماری اهمیت پیدا می‌کند.

در پاسخ به سوال اهمیت سیرکولاسیون چیست، باید بگوییم گردش تعیین‌کننده سیال بودن فضا و سهولت تردد کاربران آن است و ارتباط مستقیمی با عملکرد ساختمان دارد. بنابراین مفهومی است که می‌تواند ساختمان را تبدیل به سازه‌ای کند که نیازهای روزمره ساکنان خود را در نظر گرفته است و می‌تواند آن‌ها را تسهیل کند. سیرکولاسیون انواع مختلفی دارد که در بالا توضیح دادیم و رعایت تمام آن‌ها کمک می‌کند تا ساختمان برای استفاده کاربران و بازدیدکنندگان آن بهینه شود. در واقع سیرکولاسیون جزو مواردی است که در خرید انواع تجهیزات اداری مثل خرید میز کارگروهی و … نقش تعیین کننده ای دارد.